Asertywność stereotypowo kojarzona jest z twardością i nieustępliwością. Powszechne przekonanie mówi o tym, że asertywność jest w gruncie rzeczy sposobem manipulowania ludźmi. Mało osób wie w jaki sposób wykorzystać asertywność do budowania satysfakcjonujących kontaktów z innymi.
Artykuł traktuje o tym, jakie elementy składają się na asertywne widzenie świata oraz jakie kroki powinny być uwzględnione w trenowaniu asertywności.

Asertywność wywodzi się z podwórka psychologii behawioralnej (psychologii zachowania). Pionierską koncepcję treningu asertywności zaproponowali w latach ’50 XX wieku Jospeph Wople i Andrew Salter.

Największa popularność koncepcji w Polsce przypadła na lata ’90 XX wieku. Określenie asertywność zrobiło wtedy swoistą karierę w branży marketingowej. Od momentu spopularyzowania koncepcji każdy zapragnął być asertywnym i w skuteczny sposób walczyć o własne prawa. W branży szkoleniowej i wydawniczej słowa kojarzone z asertywnością zwiększały popyt. Ogromne zainteresowanie treningami asertywności przyczyniło się do nadużywania zwrotu, a w konsekwencji do zafałszowania jego prawdziwego znaczenia. Aktualnie, asertywność najczęściej kojarzona jest ze słowem NIE (używanym w kontekście odmawiania).

Stanowi to jednak ułamek postawy asertywnej.

Czym naprawdę jest asertywność?

Zdarza się, że ludzie robią coś wbrew swojej woli. Przy czym nie mam tu na myśli przymusu prawnego ale szeroko rozumiany przymus społeczny. Ludzie godzą się robić coś, na co nie mają ochoty. Robią to, bo tak wypada, bo ktoś się obrazi, bo mają dług wdzięczności itp. Działają wbrew sobie, zaspokajając cudze potrzeby kosztem własnych. Przyjmują tym samym postawę uległą.

Słowo NIE jest istotnym orężem w obronie praw osobistych. Jednak obrona nie powinna być równoznaczna z atakiem. Naruszając godność innych poprzez nieograniczone wyrażanie swoich uczuć, postaw i życzeń przyjmuje się postawę agresywną.

Postawa asertywna to środek ciężkości dla wymienionych sposobów zachowania. Słowami uczonych z Assosation for Advancement of Bahavior Therapy zachowaniem asertywnym określa się: zespół zachowań interpersonalnych (międzyludzkich), wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy i uczciwy, a jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby (osób).

Uległością jest postawa, w której prawa innych są traktowane jako ważniejsze niż własne. Agresywnością jest postawa, w której jako najważniejsze uznawane są prawa własne. Asertywność to traktowanie praw własnych i cudzych jako równie ważnych.

Z czego składa się dobry trening asertywności?

Postawę asertywną budują umiejętności:

Asertywność jest umiejętnością nabytą. Pełny program treningu asertywności trwa kilkadziesiąt godzin i nakierowany jest na budowanie asertywnościowej postawy życiowej.

Krok pierwszy – NIE

Wiele osób sądzi, że umiejętność odmowy w sytuacji bycia namawianym wystarczy aby uznać kogoś za osobę asertywną. Prawdą jest, że naukę obrony własnych praw najłatwiej zacząć od praktycznego zastosowania słowa NIE. Jest ono krótkim, treściwym ale i magicznym słowem. Daje siłę odmawiającemu, a namawiającego informuje o braku przyzwolenia na podejmowane działania. Wyrażenie braku zgody buduje swoistą zaporę dla namów czy ataku, broni granic terytorium osobistego. W konsekwencji słowo NIE umożliwia budowanie poczucia bezpieczeństwa i stanowienia o sobie. Jednak nabycie umiejętności odmawiania to zaledwie pierwszy krok do zrozumienia czym na prawdę jest asertywność, bowiem własne prawa i stanowisko można bronić innymi sposobami.

Krok drugi – Inni o nas

Świadomość bycia obserwowanym budzi silne emocje. Człowiek zdaje sobie sprawę, że jest obiektem czyimś przemyśleń. Ludzie obawiają się bycia ocenianym, bez względu na to czy są to oceny pozytywne czy negatywne. Oceny wyrażone w naszym kierunku odbieramy jak “wyrok”, z którym można polemizować jedynie mnożąc kontrargumenty.
Krytyka jest szczególnie dotkliwa, uderza bowiem w zdanie na własny temat. Większość ludzi ma trudność z przyjmowaniem pochwał. Najczęściej reagują umniejszaniem własnych zasług aby poradzić sobie z onieśmieleniem jakie pojawia się w sytuacji bycia komplementowanym
Asertywne przyjmowanie ocen: krytyki i pochwał, prowadzi do uzmysłowienia sobie, że ludzkie widzenie świata jest zawsze subiektywne. Umożliwia to potraktowanie oceny jako czyjejś indywidualnej opinii. Akceptacja różnorodności opinii pomaga budować ciekawe i satysfakcjonujące kontakty z innymi. Dodatkowo, ćwiczenie umiejętności reagowania na oceny zwiększa świadomość własnych mocnych i słabych stron. Tym samym, nierzadko pomaga uwierzyć we własne możliwości siebie.

Krok trzeci – Szczere ciepło

Wyrażanie krytyki jest znacznie łatwiejsze niż wyrażenie pozytywnych uczuć. Mimo iż wielu ludzi marzy o tym, aby słyszeć od innych słowa uznania, sami rzadko to robią będąc przekonanym, że inni to czują intuicyjnie. Uczciwe komplementowanie oraz podkreślanie uznania zacieśnia relację. Chwaląc czyjeś zachowanie, zwiększamy prawdopodobieństwo, że ktoś to zachowanie powtórzy. Tym samym, pochwały są najskuteczniejszą metodą modyfikowania zachowania.

Krok czwarty – Wyrażanie siebie

Doświadczanie uczuć negatywnych jest naturalnym objawem zdrowia psychicznego. Mimo przekonania o destrukcyjnym wpływie konfliktów na relacje, nie warto ukrywać uczuć. Trudno regulować głębokość kontaktu nosząc przeświadczenie, że jakakolwiek reakcja i wyrażenie swojej dezaprobaty zostanie źle odebrana. Tylko szczerość i naturalność umożliwia budowanie trwałych i empatycznych relacji. Umiejętne wyrażanie swoich oczekiwań oraz nieinwazyjne wyrażanie złości ułatwia komunikowanie innym naszej dezaprobaty.
Nierzadko, krótka wypowiedź na temat tego co nas dotyka wystarczy aby osoba zaprzestała raniącego zachowania. Często partner nie jest świadom potęgi swojego działania.

Krok piąty – Sztuka dyskusji

Wymiana opinii i przekonań bez wzajemnego przekonywania to rzadkość. Ludzie wydają się kierować przeświadczeniem, że ich stanowisko będzie akceptowane wyłącznie, kiedy uda się namówić rozmówcę na przyjęcie go jako własnego. Trudno jest wzbudzić szczere zainteresowanie cudzym stanowiskiem bez pokusy przekonywania do własnego.
Podkreślanie różnic i niekonfrontowanie opinii pozwala na poznanie sposobu widzenia zagadnienia przez rozmówcę i otwiera nasz świat dla jego oczu.

Krok szósty – Silnym być

Każdego dnia ludzie komentują w myślach wydarzenia, sytuacje w których brali lub biorą udział, wspominają, zadają pytania. Oczywistość takiego monologu z samym sobą sprawia iż ludzie rzadko zastanawiają się nad treściami tych myśli. Charakter pojawiających się myśli są odzwierciedleniem zdania na własny temat.
Chociaż treść monologu wewnętrznego jest zależna od kontekstu, od sytuacji w której aktualnie się znajdujemy, to niektóre treści pojawiają się niezmiennie. Uświadamiając sobie charakter tych myśli może okazać się, że sformułowania pojawiające się w głowie odbierają chęć działania. Nierzadko przewidywanie porażki działa na zasadzie samospełniającego się proroctwa. Oczekując katastrofy trudno wykazać się zaangażowaniem.
Kształtowanie asertywnego monologu wewnętrznego jest trudnym i żmudnym procesem. Głównym skutkiem tej pracy jest akceptowanie siebie takim jak się jest, czerpanie siły ze swoich mocnych stron i świadomość własnego potencjału.

Podsumowanie

Asertywność jest drogą do poszanowania siebie i otaczających ludzi, a za tym czerpania radości z kontaktów ze światem. Warto jednak podkreślić, że zachowanie asertywne nie jest koniecznością. Są sytuacje, kiedy indywidualna analiza kontekstu może wykazać, że lepszym rozwiązaniem będzie np. milcząco coś wykonać. Nosząc w sobie postawę asertywną, z pełną świadomością możesz sam dokonać wyboru czy zachowasz się ulegle, asertywnie czy agresywnie.

Asertywność jest bowiem Twoim wyborem a nie powinnością.